Bình luận Án lệ số 06/2016/AL về vụ án tranh chấp thừa kế.

(Luật Tiền Phong) – Án lệ số 06/2016/AL được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thông qua ngày 06 tháng 4 năm 2016 và được công bố theo Quyết định số 220/QĐ-CA ngày 06 tháng 4 năm 2016 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Án lệ đã đưa ra hướng giải quyết trong những trường hợp phân chia di sản thừa kế mà không xác định được địa chỉ của người hưởng thừa kế. Cụ thể, Tòa án có thể xét xử vắng mặt và giao phần thừa kế của người này cho thừa kế khác quản lý.

1. Nguồn án lệ số 06/2016/AL:

Quyết định giám đốc thẩm số 100/2013/GĐT-DS ngày 12-8-2013 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về vụ án “Tranh chấp thừa kế” tại Hà Nội, giữa nguyên đơn là ông Vũ Đình Hưng với bị đơn là bà Vũ Thị Tiến (tức Hiền), bà Vũ Thị Hậu; người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan gồm các ông, bà Vũ Đình Đường, Vũ Thị Cẩm, Vũ Thị Thảo, Nguyễn Thị Kim Oanh, Hà Thùy Linh.

2. Quy định của pháp luật liên quan đến án lệ số 06/2016/AL:

• Điều 93 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 về ủy thác thu thập chứng cứ;

•  Điểm đ khoản 1 Điều 168 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004:

“1. Tòa án trả lại đơn khởi kiện trong các trường hợp sau đây:

………….đ) Chưa có đủ điều kiện khởi kiện”.

•  Điều 676 Bộ luật dân sự năm 2005 về người thừa kế theo pháp luật;
• Điều 685 của Bộ luật dân sự năm 2005 về phân chia di sản theo pháp luật.

3. Khái quát nội dung án lệ số 06/2016/AL:

Tình huống án lệ:  

Vợ chồng cụ Quảng và cụ Thênh có tài sản chung là một căn nhà. 2 cụ chết không để lại di chúc. Ba người con của cụ Quảng và cụ Thênh sống ở nước ngoài bao gồm ông Đường, bà Cẩm và bà Thảo; ba người còn lại sống ở Việt Nam, bao gồm ông Hưng, bà Tiền và bà Hậu. Ông Đường, bà Thảo đã chết vào khoảng năm 2002. Năm 1993 Ông Hưng, bà Tiền và bà Hậu quản lý căn nhà, đã phân chia căn nhà thành 3 phần để ở. Do bà Hậu và bà Tiến tự bán phần nhà của mình cho người khác, ông Hưng khởi kiện yêu cầu chia di sản theo pháp luật là căn nhà trên.

Tại Quyết định số 54/DS-ST ngày 30-9-2009, TAND TP. Hà Nội đã quyết định đình chỉ giải quyết vụ án chia thừa kế, trả lại đơn kiện và tài liệu chứng cứ kèm theo cho ông Hưng với lý do: ông Hưng không cung cấp được giấy chứng tử của ông Đường và bà Thảo; các tài liệu về tên, tuổi, địa chi người thừa kế của ông Đường, bà Thảo; và văn bản ủy quyền hoặc từ chối nhận thừa kế của những người này.

Tại Quyết định số 44/2010/QĐ-PT ngày 09-3-2010, Tòa phúc thẩm TAND Tối cao tại Hà Nội quyết định giữ nguyên quyết định sơ thấm. Ông Hưng có đơn đề nghị giám đốc thẩm.

4. Giải pháp pháp lý và bình luận án lệ số 06/2016/AL:

Tài sản mà các đương sự tranh chấp là căn nhà số 66 phố Đồng Xuân, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, có diện tích 123m2.

Tại Quyết định giám đốc thẩm số 100/2013/GĐT-DS ngày 12-8-2013, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã quyết định như sau:

• Tòa án cấp sơ thẩm yêu cầu ông Hưng phải cung cấp chứng tử của ông Đường, bà Thảo; tên, địa chỉ của con ông Đường, bà Thảo là không đúng quy định của pháp luật. 
• Tòa án cấp sơ thẩm phải thực hiện thủ tục ủy thác tư pháp theo quy định, thu thập chứng cứ đối với ông Đường, bà Thảo để làm rõ thời điểm những người này chết và nếu hai người chết này còn có người thừa kế thì hỏi họ về quan điểm giải quyết vụ án.
• Nếu không thu thập được chứng cứ gì hơn thì vẫn phải giải quyết yêu cầu của ông Hưng để được hưởng thừa kế theo pháp luật, phần thừa kế của ông Đường bà Thảo sẽ tạm giao cho những người đang sống trong nước quản lý để sau này người thừa kế của họ có quyền hưởng theo pháp luật.

Quyết định này của Tòa án nhân dân tối cao đã hợp tình, hợp lý khi bảo vệ quyền lợi của người khởi kiện là ông Hưng. Trong vụ án tranh chấp thừa kế này, những đồng thừa kế ở nước ngoài khó có thể xác định địa chỉ chính xác, do khoảng cách địa lý và mất liên lạc lâu ngày. Do vậy, việc yêu cầu ông Hưng phải tự tìm kiếm địa chỉ chính xác của ông Đường, bà Thảo là vô lý vì đây phải là trách nhiệm của Tòa án. Tòa án có thể thực hiện một số biện pháp nhất định, ví dụ như ủy thác tư pháp ra nước ngoài, để xác định các thông tin trên. 

Ngoài ra, 2/3 đồng thừa kế ở nước ngoài là ông Đường, bà Thảo đã được cả ba người thừa kế trong nước xác định là đã chết, vì vậy việc yêu cầu ông Hưng cung cấp giấy chứng tử của ông Đường, bà Thảo là không cần thiết.

Hơn nữa, Tòa án sơ thẩm dựa vào lý do không thu thập được chứng cứ liên quan đến những đồng thừa kế ở nước ngoài để đình chỉ giải quyết vụ án sẽ làm việc giải quyết tranh chấp sẽ kéo dài, không có điểm dừng. Do đó, phương án được Án lệ 06/2016/AL đưa ra là hợp lý và giúp đảm bảo việc giải quyết các tranh chấp về thừa kế được nhanh chóng, đồng thời giúp đảm bảo quyền được khởi kiện của những đồng thừa kế ở trong nước.

5. Hoàn cảnh tương tự được áp dụng án lệ số 06/2016/AL:

Án lệ 06/2016/AL đã giải quyết được một vấn đề phức tạp liên quan đến việc giải quyết các tranh chấp thừa kế. Theo đó, án lệ có thể được viện dẫn để Tòa án vẫn tiếp tục giải quyết tranh chấp về chia di sản khi không xác định được địa chỉ của người thừa kế ở nước ngoài, xử lý phần di sản người này được hưởng và xử lý vấn đề về người có nghĩa vụ cung cấp tên tuổi của đương sự. Cụ thể:

• Trong đơn khởi kiện, người khởi kiện không cần cung cấp chính xác tên, địa chỉ của các đồng thừa kế đang ở nước ngoài. Tòa án phải thực hiện thủ tục ủy thác tư pháp theo quy định để thu thập chứng cứ.
• Nếu không thu thập được chứng cứ gì thì Tòa án vẫn phải giải quyết yêu cầu của nguyên đơn. Phần tài sản thừa kế của những đồng thừa kế ở nước ngoài không xác định được địa chỉ sẽ được tạm giao cho những đồng thừa kế sống trong nước quản lý để sau này giao lại cho những đồng thừa kế ở nước ngoài.

Ngoài ra, án lệ này cũng có thể áp dụng được tương tự pháp luật trong những trường hợp người không xác định được địa chỉ ở ngay tại Việt Nam mà không nhất phải phải đang ở nước ngoài vì án lệ chỉ đề cập đến việc “không xác định được địa chỉ” mà không nêu rõ nguyên nhân.

Trên đây là chia sẻ của Luật Tiền Phong về vấn đề áp dụng án lệ 05/2016/AL trong trong vụ án tranh chấp di sản thừa kế, hi vọng có ý nghĩa với các bạn. Nếu các bạn cần luật sư tư vấn, hỗ trợ, vui lòng kết nối đến tổng đài hotline 091 6162 618 hoặc email contact@luattienphong.vn để được hỗ trợ.